اهمیت ظرفیت ­های بومی در برنامه ریزی شهری

در میان مفاهیم و موضوعات جهان انسانی با مفاهیمی مواجه هستیم که دغدغه جمعی نوع انسان بوده و همه تمدن­ها، قلمروها و فرهنگ­ها نسبت به آن نظر داشته و اهمیت قائل هستند. دلیل این مهم نیز تأثیرگذاری کلی و فراگیر این دسته از مفاهیم بر زندگی کلی نوع انسان در هر دوره و تاریخی است.

از جمله مهم­ترین موارد این گونه مفاهیم در قرن حاضر باید از کلان­ مفهوم «شهر» یاد کرد که در زمره بینادین­ ترین مسائل و جستارهای مورد توجه جامعه انسانی هستند. امروز همه مؤلفه­ های زندگی انسانی شامل مؤلفه ­های سخت ­افزاری و نرم­ افزاری خواسته یا ناخواسته از درک و دریافت انسان از شهر معنا می ­یابند. به طور کلی زندگی فعلی انسان­ها تنها در بستری به نام شهر معنی و مفهوم می ­یابد. در واقع شهر محمل و ظرف اصلی کنار هم جمع شدن انسان­ها، برقراری ارتباط میان آن­ها، تشریک مساعی در راستای نیازهای اصلی و مشترک هر جامعه ­ای است. در چنین شرایطی که شهر اهمیت می ­یابد در حوزه سیاست­گذاری­ های بین­ المللی و ملی لازم است تا به رویکردهای برنامه ­ریزی منطقه ­ای و محلی نیز توجه کرد، چه آن که آن چه در حوزه شهرها رخ می­دهد و در مورد آن برنامه ­ریزی شود در کلیت آن نظام اجتماعی و کشور اثرگذار خواهد بود. بر این اساس مدیران ملی ناگزیر هستند تا در جهت تحقق آرمان­های کلان و ملی و اهداف برنامه­ای ملی، نسبت به نقش و واکنش شهرها در این فرایند توجه داشته باشند. دقت در ظرفیت­ها، استعدادها و تنوع و تکثر موجود در ظرفیت­های شهری هر کشوری اصلی بدیهی و اجتناب­ز ناپذیر در جهت کوشش برای تحقق اهداف ملی محسوب می شود.

اهمیت شهر تا به آن جا طرح و مورد قبول همگان قرار گرفته است که سازمان ملل متحد در راستای نشان دادن اهمیت این حوزه و جلب توجه کشورهای گوناگون نسبت به لزوم برنامه­ریزی، اشتراک یافته ­ها و تجارب و گفت ­وگو پیرامون آن روزی را در تقویم جهانی به عنوان روز جهانی «شهرها» نام­گذاری کرده است. رویکرد کلی سازمان ملل متحد از این اقدام زمینه­سازی استفاده از ظرفیت شهرها به ویژه در زمینه دست­یابی به الگوهایی برای تحقق توسعه پایدار شهری به عنوان مبنا و زمینه­ای برای دست­یابی به توسعه ملی و بین ­المللی است. این روز فرصتی است تا محققان و پژوهشگران شهر بتوانند به بازنگری در تعاریف، شبکه مسائل، راهکارهای حل مسئله و بررسی رویکردهای علمی در بررسی مسائل حوزه شهر بپردازند و زمینه تعامل و گفت­ وگوی میان ­رشته­ ای بین دانشمندان علوم مختلف حول محور یک مسئله مشخص شهری با هدف دست­یابی به پاسخی جامع و شاید جهان­ شمول فراهم شود. از دیگر سوی به بهانه چنین روزی مدیران شهری کشورهای مختلف می­توانند تجربه­ های مدیریتی خویش را در اداره شهرها و نقش آن در توسعه به معنای گسترده آن طرح کرده و البته از اظهار نظر و پیشنهادات دیگران نیز بهره برند.

هدف نهایی سازمان­های بین ­المللی چون سازمان ملل متحد در نهایت ایجاد شهرهایی بهتر برای دست­یابی به زندگی بهتر است. این سازمان­ها تلاش می­کنند تا دستورالعمل­ هایی یکسان را برای کشورها ارائه کنند که معمولا منطق بر استاندارهای تفکر و ایدئولوژی جهانی است. آن چه که مهم است و باید به آن دقت کرد این مسئله است که اساس گفت ­وگو و انتقال تجربه پیرامون حوزه­ های دانشی و مدیریتی شهری بسیار مناسب و قابل توجه است. اما این مسئله نباید مانع از این نکته اساسی شود که توجه به ظرفیت­های بومی و انگاره ­های ایدئولوژیک هر جامعه­ ای در برنامه ­ریزی شهری دارای اهمیت است. روز جهانی شهرها به عنوان بهانه­ ای برای تفکر و گفت ­وگو پیرامون شهر شایسته است اما نباید به بهانه ­ای برای تقلی از الگوهای برآمده از نگره­های جهانی عمدتا تأثیرگرفته از جهان غیر دینی باشد. مدیریت شهری باید بتواند با الهام و دریافت از پشتوانه ­های دانشی و معرفتی خویش و مبتنی بر نظام زیستی انسان دین­دار نسبت به برنامه ­ریزی برای زیست شهری برنامه ­ریزی کند. مشهد مقدس با برخورداری از ظرفیت استثنایی و بی­ نظیر زیارت می­تواند با استفاده از برنامه ­ریزی صحیح، توجه به تجارب دیگران، استفاده از ظرفیت­های داخلی، خود به الگویی یگانه برای شهرهای دیگر تبدیل شده و «جهان­شهر برکت و کرامت» محقق شود. کوشش مدیریت شهری در مشهد استفاده از ظرفیت­های علمی، توجه به منابع معرفتی، هم­افزایی با همه بخش­ها در جهت تحقق شعار خویش است. بی ­تردید این رویکرد می ­تواند زمین ه­ای بلند مدت برای توسعه شهری را در دهه ­های آینده فراهم آورد و صرفا به چند سال محدود نشود.

روز جهانی شهرها فرصتی مناسب برای طرح دیدگاه بومی و اسلامی «جهان­شهر برکت و کرامت» در سطح جهانی است تا بتواند در برابر الگوهای انسان محور ایفای نقش کرده و این نظام ­های مادی را زیر سوال برد.

لیلی رحمانی طوسی-سردبیر